In de vrije ruimte

Al tien haar helpt het Utrechtse platform No Man's Land jonge muzikanten bij het nemen van een volgende stap in hun ontwikkeling. ‘Laat de druk van de markt achter je. Pas dan heb je de vrijheid om kunst te maken.’

Talentontwikkeling; daar draait het vooral om bij No Man’s Land. Het platform richt zich op jonge makers die hun weg zoeken in de popmuziek, en stelt daarbij coaches, netwerken, kennisdeling en geld ter beschikking. Een gesprek met directeur-bestuurder Robert Kouijzer en programmamaker Chris van Beek.

Als je googelt op No Man’s Land kom je eerst uit bij een kledingmerk. Dat lijkt me niet helemaal de bedoeling …

Robert: ‘Dat wist ik niet, haha. Voors ons verwijst de naam No Man’s Land naar de ruimte die kunstenaars betreden als ze nog weinig structuur hebben. Het niemandsland’ Van Beek: ‘Om makers te helpen brengen wij in dat niemandsland partijen bij elkaar. Het is dé plek waar ze de kennis kunnen opdoen die ze nodig hebben voor een volgende stap.’ Kouijzer: ‘Samen ontwikkelen we nieuwe wegen.’ Chris: ‘Maar we kunnen ook nog altijd truien gaan verkopen, haha.’

Het levende lab van Pynarello

Het avontuurlijke klassieke ensemble Pynarello maakte vijf jaar geleden een vliegende start en werd al snel omarmd door publiek, programmeurs en andere musici. ‘We rekken op een vriendelijke manier de grenzen van het genre op.’

Pynarello is een muzikaal collectief uit Utrecht dat experimenteert met de conventies van klassieke muziek. Dat genre kan avontuurlijker, spontaner en directer, volgens het ensemble, dat dit jaar haar vijfjarige bestaan viert. Ter ere van dat jubileum kreeg Pynarello de sleutel van TivoliVredenburg om daar een seizoen lang Ensemble in residence te zijn. ‘De programmeur van TivoliVredenburg zei: “Jullie gedroegen je altijd al zo, dus veel verandert er niet.” En we zijn inderdaad al jaren kind aan huis in TivoliVredenburg; we spelen en repeteren er regelmatig,’ vertelt artistiek leider en violist Lonneke van Straalen. ‘Maar we zien de titel ensemble in residence toch als een cadeautje. Het is fijn dat we zo extra aandacht krijgen in ons jubileumjaar.’

Hoe is het idee ontstaan om Pynarello op te richten?

‘Ik had al langer de wens om met gelijkgestemde avonturiers een band, collectief, ensemble of orkest op te richten. De klassieke wereld werkt al decennialang met dezelfde conventies en kaders. Ik houd erg van tradities, maar kijk ook altijd hoe het anders kan. Soms is het goed om je af te vragen of iets nog wel bij de tijdgeest past, en of er misschien veranderingen nodig zijn. Een klassiek orkest met een experimenteerdrang zoals Pynarello was er nog niet. Vanaf minuut één zijn we een soort levend laboratorium. We houden er niet van om dingen kapot te maken, of ergens tegenaan te schoppen, maar rekken op een vriendelijke manier de grenzen een beetje op.’

Zoeken naar de bron van het licht

De voorstelling Licht van theatergezelschap Het NUT vertelt het verhaal van lichtontwerper Uri Papaport die twee weken blind door het leven gaat na een operatie aan zijn oog. Theatermaker Greg Nottrot neemt hem mee op een reis naar de bron van het licht.

Hoe kwam je op het idee om deze voorstelling te maken?

‘Het verhaal gaat over vriendschap, mijn angst voor het donker en de ogen van Uri Rapaport, de beste lichtontwerper van Nederland. Hij is een lichttovenaar die al meer dan veertig jaar achter de schermen bezig is. Vanaf mijn begintijd als theatermaker werken we al samen. Hij is ook een vriend van mij. Ik wilde al langer een voorstelling maken waarin hij als hoofdpersonage centraal zou staan, en niet in dienst van het verhaal, zoals gewoonlijk. Aanvankelijk zag hij dat niet zo zitten, Uri voelt zich prettiger in het donker. Maar gelukkig heeft hij moeite om nee te zeggen. Nu staat hij dus gedwongen vier weken als hoofdpersoon in mijn voorstelling.’

Kun je iets meer over het verhaal vertellen?

‘Het is een deels fictieve, deels realistische vertelling van een reis die we vorige zomer samen hebben gemaakt. Uri had te horen gekregen dat hij een tumor op zijn oogbol had. Na de operatie moest hij een tijdje geblinddoekt door het leven omdat zijn ogen nog moesten genezen. In afwachting van een hersteld zicht, of niet was hij dus een tijdje blind. Voor een lichtontwerper is dat het ergste wat er kan gebeuren. Dat gegeven heb ik gebruikt voor mijn voorstelling. Ik neem hem mee op reis, op zoek naar de bron van het licht.’

Voor ieder kind is er een boek

Wat doe je voor de klas als je zelf niet van lezen houdt? Deze vraag staat centraal in het boek ‘Wie niet leest is gek’ van schrijver, columnist én parttime leerkracht op de Drie Koningenschool in De Meern, Naomi Smits.

‘Nederland bungelt wat betreft leesvaardigheid al jaren onderaan de internationale lijsten. De crux zit bij de leerkracht. Teveel leerkrachten lezen niet en zijn nauwelijks op de hoogte van het (actuele) kinderboekenaanbod,’ zegt Naomi Smits.

Waarom is het zo belangrijk dat leerkrachten zelf ook van lezen houden?

‘Zien lezen doet lezen. En een goed voorbeeld doet volgen. Het hoort gewoon bij het vak van leerkracht. Over rekenen kan een leerkracht niet zeggen: ‘Dat is stom, dat doe ik niet.’ Hetzelfde geldt voor lezen. Het hoeft niet je grootste hobby te zijn, maar je moet kinderen wel kunnen adviseren en enthousiasmeren. Pas als je weet waar hun interesses liggen, kun je ze naar een goed boek leiden. Een goede leerkracht weet kinderen dagelijks te verrassen en te verleiden met een mooi kinderboek.’

Begin de dag met Bach

Muziek, gedachten en gedichten wisselen elkaar af tijdens Bezin met Bach, een themaochtend waarop je even ontsnapt aan de waan van de dag. Op de eerste editie staan publicist Corine Koole en dichter Maud Vanhauwaert stil bij de liefde.

Vanaf deze maand organiseert TivoliVredenburg op drie zaterdagochtenden Bezin met Bach. Cantates van Bach, gespeeld door de Nederlandse Bachvereniging, gaat samen met beschouwende verhalen over actuele levensvragen van schrijvers en denkers als Corine Koole en Maxim Februari. ‘Veel mensen zijn op zoek naar iets om tot rust te komen en de gedachten te ordenen,’ zegt medeorganisator Cécile Gouder de Beauregard.

 

Bezin met Bach is een nieuw concept. Hoe kwamen jullie op het idee?

‘Bij TivoliVredenburg zijn we altijd op zoek naar een aanvulling op ons aanbod. Er was nog weinig ruimte voor bezinning en spiritualiteit. We besloten om de thema-avonden Kennis & Debat te combineren met klassieke muziek, om zo tot iets nieuws te komen. Door corona is de behoefte aan bezinning sterker geworden. En de laatste tijd komt er sowieso al veel op ons af, denk ook aan de klimaatcrisis en de oorlog in Oekraïne. Veel mensen zijn op zoek naar iets om tot rust te komen en de gedachten te ordenen. De een doet dat op een yogamatje, de ander maakt een wandeling in de natuur. Tot bezinning komen kan nu ook tijdens de Bach-ochtenden.’

Soundtrack van hoop en troost

Een van de eerste Hammondorgels, de toga van Martin Luther King, de zogenoemde Slave Bible en video- en audiofragmenten van iconische gospelartiesten zijn nu te zien op de tentoonstelling Gospel. Zangeres en co-curator Shirma Rouse: ‘Gospel voelt als een warm bad.’

Veel mensen zullen gospel associëren met het opgewekte Oh Happy Day van Edwin Hawkins of de gospelsongs van Elvis Presley. Maar er valt meer te vertellen over de zeer invloedrijke muziekstroming die zijn oorsprong kent in het slavernijverleden. ‘Het is de soundtrack van hoop en troost,’ zegt Shirma Rouse. Ze is (gospel)zangeres en co-curator van de tentoonstelling Gospel in Museum Catharijne Convent.

Foto Maarten Laupman

‘Tijdens de burgerrechtenbeweging in de jaren 50 en 60 werd de muziek gebruikt in de strijd voor gelijke rechten voor de zwarte bevolking in de Verenigde Staten. Ook tegenwoordig zie je dat nog gebeuren. Als er in de VS iets ellendigs gebeurt, zingen mensen een gospel. Barack Obama zong Amazing Grace tijdens de herden - king van de aanslag in Charleston, in 2015. De muziek is nog altijd relevant.’

Hoe is de gospelmuziek ontstaan?

‘De basis ligt in de spirituals, de muziek die de tot - slaafgemaakten zongen op de katoenvelden in The Deep South, het zuiden van de VS. Zendelingen die daar naartoe werden uitgezonden om het woord van God te preken, brachten op hun beurt westelijke harmonieën mee in de vorm van akkoorden en melodieën. En de gitaar natuurlijk. De totslaafgemaakten hadden zelf geen snaarinstrumenten, alleen slagwerk en een stem. In de kerken, opgericht door de zende - lingen, groeiden de spirituals uit tot gospels. Je hoort de muziek later terug bij veel beroemde artiesten, zoals Ray Charles. Hij vertaalde It must be Jesus naar I got a woman. Ook andere grootheden van toen en nu, zoals Sam Cooke, Otis Redding, Aretha Franklin, Marvin Gaye, Beyoncé, Kanye West, maar ook Trijntje Oosterhuis startten hun carrière in de kerk. De invloed van gospel hoor je terug in seculiere muziek als pop, rock, soul, jazz en hiphop.’

 

Top 10 van 2022 (in redelijk willekeurige volgorde)


1. Bill Callahan - Ytilaer

De man die eerder al prachtige albums maakte onder de naam Smog, is solo ook alweer toe aan zijn achtste cd. En ook nu zijn de liedjes van Bill Callahan weer donker van toon en worden ze gezongen met die mooie sonore basstem. Akoestische gitaar, piano en hier en daar een koortje zorgen voor een fijne omlijsting. En die vreemde albumtitel? Bill Callahan houdt er van om woorden achterstevoren te schrijven. Ytilaer draait om het idee dat dromen realiteit zijn. 

 

 2. Spoon – Lucifer on the Sofa

Een jaar of vijftien geleden was ik danig onder de indruk van het frisse, eigenzinnige indie-geluid van Spoon. Eerlijk gezegd was ik de Texaanse band alweer enige tijd vergeten totdat ik het nieuwe album Lucifer on the Sofa hoorde. En wat blijkt: de formatie uit Austin staat op haar tiende album nog steeds garant voor lekker onvoorspelbare, springerige gitaarrock met een arty touch. 

3. John Fullbright - The Liar

            Met zijn derde album in tien jaar is de Amerikaanse singer-songwriter John Fullbright niet heel productief. De man uit Okemah, Oklahoma met de gruizige, vroegoude stem is altijd nog maar 34 jaar, dus er zullen er vast nog wel een aantal volgen. Net als op de voorganger Songs staat op dit album weer goed doortimmerde countryrock afgewisseld met prachtig doorleefde ballads.