Een doodgewone diva
Wars van uiterlijk vertoon, maar met een fluweelzachte stem. De melancholieke morna van Cesária Évora is wereldwijd geliefd. ‘Met haar stem en persoonlijkheid pakt ze iedereen in.’
‘Film je mijn voeten? Dat kost wel een paar centen,’ zegt Cesária Évora in 2003 tijdens de opname van het album Voz d’amor waarmee ze een Grammy zal winnen. Ze neemt een trekje van haar sigaret. ‘Met of zonder schoenen? Daar zit wel een prijsverschil in. De een heeft meer wratten,’ zegt ze lachend. Je hoort het Beyoncé niet zo snel zeggen in een docu.
In Frankrijk wordt Cesária Évora begin jaren 90 vergeleken met Billy Holiday en Edith Piaf. Ze staat op de voorpagina van de Libération en van het album Miss Perfumado worden er in het land 200.000 verkocht. Haar bekendste lied, Sodade, is dan op alle radiozenders in Frankrijk te horen.
Wanneer de zangeres 50 jaar wordt, kondigt ze zichzelf in een radioprogramma op Kaapverdië nog als volgt aan: ‘Ik ben de koningin van de muziek, maar een koningin zonder geld.’ Ze voegt toe: ‘Maar dankzij goede vriend José da Silva gaat het een stuk beter.’
Ruwe diamant
José da Silva is de manager die een beslissende rol speelt in de carrière van Cesária Évora. Voordat ze hem ontmoet, blijft haar bekendheid beperkt tot Kaapverdië en heeft ze af en toe wat schnabbels in kleine zaaltjes in Parijs, België en Nederland.
Als Da Silva haar in 1987 ziet optreden in een Kaapverdiaans restaurant in Lissabon, wordt hij overrompeld door haar stem. ‘De dag dat ik Cesária ontmoette, was de mooiste in mijn leven,’ zegt hij.
Hij vraagt subiet een lening aan bij de bank om een album op te nemen. ‘Met deze stem ga ik de wereld tot tranen toe roeren.’ Twee maanden na Cesária Évora’s 50e verjaardag verschijnt Mar Azul. ‘Mar Azul veranderde haar leven en het mijne.’
Een journalist noemt haar in die tijd een anti-ster: ‘Ze is al 50 jaar en geen schoonheid. Maar ze heeft een stem die uit de aarde ontspruit. Geworteld in een dor gebied, zonder water omringd door zee. Cesária Évora is oprecht en zingt vanuit haar buik.’ Tijdens een interview wordt de zangeres gevraagd wat ze gaat doen als ze veel geld verdient. ‘Een huis kopen. Ik zing al zo lang, ik had er wel een mogen hebben. Dat is het enige dat ik betreur.’
In 1991 woont ze nog met haar blinde moeder in een vervallen tweekamerwoning in Mindelo, São Vicente. Haar vader overlijdt als ze zeven jaar is. ‘Ik hield altijd al van zingen. Als ik mijn mond opendeed, zong ik. Mensen hielden van mijn stem, dus ik dacht dat ik een echte zangeres was.’ Een jeugdvriendin: ‘We wisten niet wat voor ruwe diamant we hadden.’
Cadeaus
Als Da Silva haar in 1987 ziet optreden in een Kaapverdiaans restaurant in Lissabon, wordt hij overrompeld door haar stem. ‘De dag dat ik Cesária ontmoette, was de mooiste in mijn leven,’ zegt hij.
Hij vraagt subiet een lening aan bij de bank om een album op te nemen. ‘Met deze stem ga ik de wereld tot tranen toe roeren.’ Twee maanden na Cesária Évora’s 50e verjaardag verschijnt Mar Azul. ‘Mar Azul veranderde haar leven en het mijne.’
Een journalist noemt haar in die tijd een anti-ster: ‘Ze is al 50 jaar en geen schoonheid. Maar ze heeft een stem die uit de aarde ontspruit. Geworteld in een dor gebied, zonder water omringd door zee. Cesária Évora is oprecht en zingt vanuit haar buik.’ Tijdens een interview wordt de zangeres gevraagd wat ze gaat doen als ze veel geld verdient. ‘Een huis kopen. Ik zing al zo lang, ik had er wel een mogen hebben. Dat is het enige dat ik betreur.’
In 1991 woont ze nog met haar blinde moeder in een vervallen tweekamerwoning in Mindelo, São Vicente. Haar vader overlijdt als ze zeven jaar is. ‘Ik hield altijd al van zingen. Als ik mijn mond opendeed, zong ik. Mensen hielden van mijn stem, dus ik dacht dat ik een echte zangeres was.’ Een jeugdvriendin: ‘We wisten niet wat voor ruwe diamant we hadden.’
Cadeaus
Omdat haar moeder niet voor haar kan zorgen, belandt de jonge Cesária in een weeshuis. Ze moet niks hebben van de nonnen (‘ze trokken aan mijn haren’), het borduren en de mis en loopt er meermaals weg. ‘Maar goed dat ze steeds wegliep’, zegt een andere vriendin van vroeger, ‘anders was ze nooit beroemd geworden. Ze wilde zelf het leven ontdekken’. Cesária Évora gaat zingen in lokale bars.
Wanneer ze vele jaren later doorbreekt naar een groot publiek, blijkt een eigen huis nog steeds haar grootste wens te zijn. Na een optreden in de Olympia van Parijs (1993): ‘Ik hoop dat God me het geld geeft om een huis te bouwen in Kaapverdië voor mijn oude dag.’ Niet God, maar José da Silva reikt Cesária de helpende hand. Hij verkoopt de opnames van haar show in Parijs, zodat ze voldoende geld heeft om een huis te kopen. ‘Ze haalde het geld van de bank, gaf haar dochter een zak mee en ging naar de kroeg waar ze voor iedereen betaalde. Toen was al haar geld op. Geen huis dus.’
Haar vrijgevigheid kent geen grenzen. Als ze jaren later dan eindelijk haar eigen huis heeft op Kaapverdië, lopen bezoekers de deur plat. Allemaal willen ze iets van haar. Niet alleen familie en vrienden, maar ook ‘verslaafden, prostituees, schooiers en verwarde mensen’. ‘We noemden haar de dokter, ze bleef maar helpen en geld geven,’ zegt Da Silva.
Wanneer Cesária Évora thuiskomt van een tournee, heeft ze soms wel acht koffers met cadeaus bij zich. Bestemd voor mensen die haar ooit hebben geholpen. ‘In Kaapverdië hebben ze serieuze financiële problemen, maar ik lijd er het meeste onder,’ zegt ze. ‘Ik heb verantwoordelijkheden en ik ben vrijgevig. Als ik rook, wil ik dat anderen dat ook doen. Voor drinken geldt hetzelfde.’
Whisky
Wanneer ze vele jaren later doorbreekt naar een groot publiek, blijkt een eigen huis nog steeds haar grootste wens te zijn. Na een optreden in de Olympia van Parijs (1993): ‘Ik hoop dat God me het geld geeft om een huis te bouwen in Kaapverdië voor mijn oude dag.’ Niet God, maar José da Silva reikt Cesária de helpende hand. Hij verkoopt de opnames van haar show in Parijs, zodat ze voldoende geld heeft om een huis te kopen. ‘Ze haalde het geld van de bank, gaf haar dochter een zak mee en ging naar de kroeg waar ze voor iedereen betaalde. Toen was al haar geld op. Geen huis dus.’
Haar vrijgevigheid kent geen grenzen. Als ze jaren later dan eindelijk haar eigen huis heeft op Kaapverdië, lopen bezoekers de deur plat. Allemaal willen ze iets van haar. Niet alleen familie en vrienden, maar ook ‘verslaafden, prostituees, schooiers en verwarde mensen’. ‘We noemden haar de dokter, ze bleef maar helpen en geld geven,’ zegt Da Silva.
Wanneer Cesária Évora thuiskomt van een tournee, heeft ze soms wel acht koffers met cadeaus bij zich. Bestemd voor mensen die haar ooit hebben geholpen. ‘In Kaapverdië hebben ze serieuze financiële problemen, maar ik lijd er het meeste onder,’ zegt ze. ‘Ik heb verantwoordelijkheden en ik ben vrijgevig. Als ik rook, wil ik dat anderen dat ook doen. Voor drinken geldt hetzelfde.’
Whisky
Tegen alcohol kan ze moeilijk weerstand bieden. Da Silva: ‘Ze dronk om haar verlegenheid te overwinnen en het podium op te durven.’ Om haar drankinname enigszins te beperken, bedenkt hij een trucje. ‘Ik moest het wel in de gaten houden, anders kon ze niet meer optreden. Dus ging ik tijdrekken met bestelde flessen, die kwamen dan zogenaamd niet.’
Tijdens optredens neemt Cesária Évora steevast na een half uurtje een korte pauze. Ze gaat zitten aan een tafeltje op het podium, drinkt een glas whisky en rookt een sigaret. Intussen speelt de band een instrumentaal nummer. ‘Toen ze acht maanden per jaar op tournee ging, is ze wel gestopt met drinken. Anders was het niet vol te houden,’ zegt Da Silva.
Kirrend en flirtend
Tijdens optredens neemt Cesária Évora steevast na een half uurtje een korte pauze. Ze gaat zitten aan een tafeltje op het podium, drinkt een glas whisky en rookt een sigaret. Intussen speelt de band een instrumentaal nummer. ‘Toen ze acht maanden per jaar op tournee ging, is ze wel gestopt met drinken. Anders was het niet vol te houden,’ zegt Da Silva.
Kirrend en flirtend
Cesaria had een hartelijke kant, zo is te zien tijdens privé-opnames in haar huis, maar ze kon ook nors en stuurs zijn. In 1999 is een duet georganiseerd in Havana, Cuba met Compay Segundo, een grootheid daar (Buena Vista Social Club). Maar de man is al op leeftijd en niet meer zo mobiel. ‘Waarom zou ik zingen met een oude man die nauwelijks kan staan?’ bijt ze hem toe. Hij neemt het op zijn beurt ook niet helemaal serieus, zingen met een Afrikaanse vrouw.
Er ontspint zich een koddige scene tussen twee nukkige wereldsterren op leeftijd, die aanvankelijk weinig willen toegeven. Dat hij een rumba wil zingen, wat zij niet kan, maakt het er niet eenvoudiger op. ‘Hij commandeert me,’ zegt ze. Je denkt: ‘Dat komt niet meer goed.’ Maar zie, even later complimenteert hij Cesaria met haar mooie timbre en bij de opname slaat hij een arm om haar heen. Cesaria ontdooit en na de opname zitten de twee oudjes kirrend en flirtend op de bank. ‘Krijg jij hem nog wel omhoog?’ vraagt ze plompverloren.
Depressies
Er ontspint zich een koddige scene tussen twee nukkige wereldsterren op leeftijd, die aanvankelijk weinig willen toegeven. Dat hij een rumba wil zingen, wat zij niet kan, maakt het er niet eenvoudiger op. ‘Hij commandeert me,’ zegt ze. Je denkt: ‘Dat komt niet meer goed.’ Maar zie, even later complimenteert hij Cesaria met haar mooie timbre en bij de opname slaat hij een arm om haar heen. Cesaria ontdooit en na de opname zitten de twee oudjes kirrend en flirtend op de bank. ‘Krijg jij hem nog wel omhoog?’ vraagt ze plompverloren.
Depressies
Meermaals wordt de zangeres in haar leven gekweld door depressies. Wanneer Kaapverdië de onafhankelijkheid viert, blijft ze binnen in huis. Ze is dan een jaar of dertig. Maar liefst elf jaar sluit ze zichzelf op. Zingen doet ze niet in die jaren. ‘Er was euforie, maar zij zat gevangen in haar hoofd,’ vertelt haar dochter.
Jaren later, rond 2005 als ze een gevierd artieste is, krijgt ze er nogmaals mee te kampen. Maandenlang zit ze in een donkere kamer, zonder iets te ondernemen. Haar kleindochter: ‘Ze hielp te veel mensen, haar hele familie. Het ene na het andere probleem moest ze oplossen. Haar stem werd steeds treuriger.’
Wat uiteindelijk toch het meeste beklijft, is de prachtige muziek van Cesária Évora. Met de melancholische morna’s en de dansbare coladeira’s gaf ze geëmigreerde Kaapverdianen over de hele wereld een stem. En beroerde ze de harten van vele niet-Kaapverdianen. ‘Kon ik mijn oude stem maar op een jong iemand overdragen, dan kan die er mee optreden,’ zegt ze.
Wat uiteindelijk toch het meeste beklijft, is de prachtige muziek van Cesária Évora. Met de melancholische morna’s en de dansbare coladeira’s gaf ze geëmigreerde Kaapverdianen over de hele wereld een stem. En beroerde ze de harten van vele niet-Kaapverdianen. ‘Kon ik mijn oude stem maar op een jong iemand overdragen, dan kan die er mee optreden,’ zegt ze.
'Doe maar een fles cognac!'
Els Klück was ongeveer 25 jaar geleden gastvrouw voor Cesária Évora toen de Kaapverdiaanse zangeres optrad in Vredenburg in Utrecht. Els werkte toentertijd bij het COS, een Utrechts centrum voor internationale samenwerking. ‘Toen ik haar vroeg of ze koffie wilde, antwoordde ze: ‘Nee nee, doe maar een fles cognac!’ ‘Ze was blootvoets met een karakteristieke lange jurk,’ herinnert Els zich. ‘Even later schalde haar welluidende en melancholische stem door de zaal.’
Toevalligerwijs bezocht Els enkele maanden geleden (‘voor de derde keer’) Kaapverdië. Ze ging natuurlijk ook naar São Vicente, waar de zangeres geboren en gestorven is, en merkte dat Cesária Évora er nog volop leeft. ‘Als ik in een café haar naam noemde, verscheen er een glans in de ogen van de Kaapverdianen en werd meteen haar muziek opgezet. Ze zijn zo trots op haar! In mijn hotel klonk haar muziek de hele dag door. Op het eiland zie je veel muurschilderingen en op het vliegveld Aeroporto Internacional Cesária Évora staat een groot standbeeld. Ook lopen er veel meisjes rond met een shirt met haar afbeelding erop.’
Toevalligerwijs bezocht Els enkele maanden geleden (‘voor de derde keer’) Kaapverdië. Ze ging natuurlijk ook naar São Vicente, waar de zangeres geboren en gestorven is, en merkte dat Cesária Évora er nog volop leeft. ‘Als ik in een café haar naam noemde, verscheen er een glans in de ogen van de Kaapverdianen en werd meteen haar muziek opgezet. Ze zijn zo trots op haar! In mijn hotel klonk haar muziek de hele dag door. Op het eiland zie je veel muurschilderingen en op het vliegveld Aeroporto Internacional Cesária Évora staat een groot standbeeld. Ook lopen er veel meisjes rond met een shirt met haar afbeelding erop.’
Eerdere publicatie in de VPRO Gids
Geen opmerkingen:
Een reactie posten