"Een boek kan prima zonder film"
Arnon Grunberg over zijn tweede liefde: de cinema

Als tiener had hij de droom om acteur te worden, maar Arnon Grunberg werd een succesvol romanschrijver. De passie voor de cinema is echter gebleven, zo bewijst ook zijn rol als 'Blikverruimer' (gastprogrammeur) bij het NFF in Utrecht.

Zelf is hij de eerste om zijn rol als gastcurator bij het NFF te relativeren: "Mijn bijdrage

is slechts symbolisch, het gaat natuurlijk om de films. Het gedoe eromheen is hooguit een manier om aandacht voor films te krijgen. Daar moet je redelijk nuchter over blijven."

23 september zal Arnon Grunberg aanwezig zijn in Pathé Rembrandt bij de première van de nieuwste film van Michael Haneke, Happy End. "Haneke is een van mijn favoriete regisseurs. Hij onderzoekt de menselijke wreedheid, zonder zich te laten verleiden tot de makkelijkste reflex: afkeuring. Haneke neemt het perspectief van daders én slachtoffers in en alles wat er tussenin zit." Grunberg heeft de nieuwe film van de Oostenrijkse filmmaker, die veelbesproken films regisseerde als 'Amour', 'Funny Games' en 'La Pianiste', zelf nog niet gezien. "Van sommige regisseurs kun je ongezien iets laten zien."

Maar de schrijver is ook liefhebber van de films van Charlie Chaplin, Martin Scorsese, Roman Polanski en Stanley Kubrick. Filmmakers met een gemeenschappelijk kenmerk: hun wereldbeeld. "Al deze regisseurs kijken naar de wereld op een manier die ik herken. Ongenadig, maar met humor. Ook leren ze mij iets over mijzelf, de wereld en andere mensen."

Herkenbare waanzin
De carrière van Arnon Grunberg in de filmwereld strandde in de dop, maar stel dat hij toch acteur was gekomen: welke rol had hij dan willen spelen? "Dan kies ik voor die van Al Pacino in 'Dog day Afternoon'. In 'Scarface' speelt hij ook fantastisch, maar die film is teveel een cliché voor mij." Al Pacino is een veelgeprezen acteur die vooral bekend staat om zijn ongepolijste karakterrollen. Maar wat spreekt Grunberg het meeste aan in hem? "Een film als 'Scarface' draagt hij helemaal in zijn eentje, met die herkenbare waanzin en mengeling van zelfverachting en ambitie. Maar ook in 'Glengarry Glen Ross' is hij geweldig. Al Pacino kan de smoezeligheid groots maken."

Conservatisme
In 2010 werd Arnon Grunbergs roman 'Tirza' verfilmd door Rudolf van den Berg ("Het Afrikaanse gedeelte vond ik erg goed"). En de Zwitserse regisseur Marc Wilkins gaat binnenkort zijn boek 'De heilige Antonio' vertalen naar het witte doek. Hoe denkt de schrijver eigenlijk over de talrijke boekverfilmingen die inmiddels in de bioscoop te zien zijn geweest? "Er is niets mis met een goede boekverfilming, maar het zou wel aardig zijn als er ook nog uit andere bronnen geput wordt. Ik denk dat er vooral om commerciële redenen relatief veel boekverfilmingen te zien zijn." Hij vervolgt: "De filmindustrie neigt naar conservatisme. Het is een relatief dure industrie en niemand wil er geld verliezen."

Bij sommige romans lees je de boekverfilming al door de letters heen: dan lijkt het lijkt alsof de schrijver al met de bijbehorende verfilming in zijn achterhoofd te werk is gegaan. "Ik behoor niet tot die mensen die menen dat een boek het ruwe materiaal is waaruit een film moet ontstaan. Een boek kan prima zonder film bestaan," zegt Grunberg.

De esthetiek
Over zijn favoriete boekverfilming hoeft Grunberg niet lang na te denken: "Dat is 'A Clockwork Orange' van Stanley Kubrick. Het boek kan gewoon niet beter zijn dan deze film." De controversiële film uit begin jaren zeventig (naar de roman van Anthony Burgess), die nogal wat opzien baarde vanwege de expliciete geweldsscènes, bekoort Grunberg om meerdere redenen: "Het zit hem vooral in de afwezigheid van een opzichtige en gemakzuchtige moraal. Maar ook de mensenkennis die eruit spreekt en, zoals heel vaak bij Kubrick, het gebruik van de muziek. Het is de totale esthetiek van de film die me raakt."

'De IJssalon'
Ook Nederland kent een omvangrijke catalogus van (geslaagde en minder geslaagde) boekverfilmingen. "'Turks Fruit' is voor mij de beste. Paul Verhoeven heeft de sfeer, en dat is de essentie van het boek van Wolkers, heel knap weten te vatten." 'Soldaat van Oranje' (ook Paul Verhoeven), 'Borgman' (Alex van Warmerdam) en 'De IJssalon' (Dimitri Frenkel Frank) zijn enkele andere geliefde Nederlandse films van Grunberg. "'De IJssalon' maakte veel indruk toen ik 14 of 15 jaar was. Het is een vergeten film, maar wel met Bruno Ganz."

De overeenkomsten tussen het filmvak en het schrijverschap zijn evident. "Filmmakers en schrijvers vertellen allebei verhalen. Alleen al daarom kunnen ze van elkaar leren. Een schrijver heeft slechts woorden nodig en werkt alleen. Wat dat betreft ben ik blij dat ik schrijver ben en niet of nauwelijks afhankelijk van financiering voor mijn projecten."

Het regisseurschap is dus geen optie voor de schrijver, maar betreurt Grunberg (die momenteel kortstondig op de planken staat in een stuk van Josse de Pauw) het toch niet enigszins dat hij geen acteur is geworden? "Nee hoor, daar ben ik juist blij om. Wat me vooral tegen zou staan is de herhaling, zeker bij het theater. Als het goed gaat op het podium, moet je de volgende avond weer. Maar als ik iets goeds heb geschreven, kan ik de volgende dag iets nieuws schrijven."

Eerder op de dag vertoont Arnon Grunberg in het Utrechtse zorgcentrum Tuindorp Oost de documentaire 'Progress versus Regress', waarin ouderen vertellen hoe ze omgaan met selfies, appjes en gadgets. Vervolgens is hij ook aanwezig bij de vertoning in Kinepolis van 'Arnon Grunberg: Heb je nog steeds vrienden?', gemaakt door David Kleijwegt. "Al was het maar om na te gaan of ik ook nog vrienden heb."

Eerdere publicatie in het AD.