Soundtrack van hoop en troost

Een van de eerste Hammondorgels, de toga van Martin Luther King, de zogenoemde Slave Bible en video- en audiofragmenten van iconische gospelartiesten zijn nu te zien op de tentoonstelling Gospel. Zangeres en co-curator Shirma Rouse: ‘Gospel voelt als een warm bad.’

Veel mensen zullen gospel associëren met het opgewekte Oh Happy Day van Edwin Hawkins of de gospelsongs van Elvis Presley. Maar er valt meer te vertellen over de zeer invloedrijke muziekstroming die zijn oorsprong kent in het slavernijverleden. ‘Het is de soundtrack van hoop en troost,’ zegt Shirma Rouse. Ze is (gospel)zangeres en co-curator van de tentoonstelling Gospel in Museum Catharijne Convent.

Foto Maarten Laupman

‘Tijdens de burgerrechtenbeweging in de jaren 50 en 60 werd de muziek gebruikt in de strijd voor gelijke rechten voor de zwarte bevolking in de Verenigde Staten. Ook tegenwoordig zie je dat nog gebeuren. Als er in de VS iets ellendigs gebeurt, zingen mensen een gospel. Barack Obama zong Amazing Grace tijdens de herden - king van de aanslag in Charleston, in 2015. De muziek is nog altijd relevant.’

Hoe is de gospelmuziek ontstaan?

‘De basis ligt in de spirituals, de muziek die de tot - slaafgemaakten zongen op de katoenvelden in The Deep South, het zuiden van de VS. Zendelingen die daar naartoe werden uitgezonden om het woord van God te preken, brachten op hun beurt westelijke harmonieën mee in de vorm van akkoorden en melodieën. En de gitaar natuurlijk. De totslaafgemaakten hadden zelf geen snaarinstrumenten, alleen slagwerk en een stem. In de kerken, opgericht door de zende - lingen, groeiden de spirituals uit tot gospels. Je hoort de muziek later terug bij veel beroemde artiesten, zoals Ray Charles. Hij vertaalde It must be Jesus naar I got a woman. Ook andere grootheden van toen en nu, zoals Sam Cooke, Otis Redding, Aretha Franklin, Marvin Gaye, Beyoncé, Kanye West, maar ook Trijntje Oosterhuis startten hun carrière in de kerk. De invloed van gospel hoor je terug in seculiere muziek als pop, rock, soul, jazz en hiphop.’

Bij gospel zullen de meeste mensen niet direct aan Nederland denken…

‘Toch leeft deze muziek in Nederland. In meer dan zeshonderd internationale kerken wordt gospel gezongen. En het is ook in veel andere kerken te horen vanwege de kruisbestuiving tussen gospel, meegebracht door migranten, en evangelische, katholieke en gereformeerde kerken. Eind 19e eeuw waren er in Theater Carré en het Concertgebouw al optredens van Amerikaanse gospelartiesten. Ook in de Utrechtse Geertekerk en in Tivoli kon je in die tijd gospelconcerten bezoeken. Eén van de oudste en beroemdste formaties, de Fisk Jubilee Singers, trad nog speciaal op voor Koning Willem II. Niet veel mensen weten dat er, behalve Amerikaanse jazz- en bluesartiesten, ook altijd veel gospelformaties naar Nederland kwamen. Daarom is deze expositie zo leuk!’

Om gospel te kunnen waarderen hoef je niet gelovig te zijn, toch?

‘Zeker niet. Het is muziek voor iedereen. Dat is de kracht van gospel: het is hoopvolle muziek die geluk en vreugde brengt. Gospel heeft een positieve boodschap. Als ik samen met mijn band optreed, zitten de zalen vol. En je zou het misschien niet verwachten, maar het publiek is vrij wit. Er zijn ook best veel witte gospelkoren. Als je het maar overtuigend kunt brengen, is het goed. Na afloop van het tv-programma Amazing Grace, waar ik coach was (een tv-programma waarin bekende Neder - landers gospel zingen, red.) kreeg ik zoveel toffe reacties!’

Wat betekent gospel voor jou persoonlijk?

‘De muziek voelt als een warm bad en vormt de rode draad in mijn leven. Ik haal er kracht en energie uit. Gospel nodigt mij uit tot aanbidding van God. Ik ben er ook mee opgegroeid. Mijn ouders zijn gelovig en mijn oma’s zongen het in de kerk en speelden piano. Voor mij is gospel een gegeven, zoals voor ande - ren de combinatie van aardappels, vlees en groente een gege - ven is. Mensen zeggen vaak: “Het raakt me, maar ik weet niet wat het is”. Het is de heilige geest, of de spirit, die je doet bewegen.’

Wie is jouw favoriete gospelzanger?

‘Ik zing vaak liedjes van Aretha Franklin, maar vanuit de traditie kies ik toch voor Mahalia Jackson. Zij koos ervoor om alleen gospel te zingen. Dat vergt een bepaalde toewijding en dat vind ik inspirerend: je leven wijden aan de heer, zijn muziek en zijn boodschap. Zelf zing ik ook andere genres, zoals pop, soul en reggae. Ik heb dezelfde toewijding, maar bij mij uit die zich niet in één muzieksoort. Als muziek een positieve boodschap heeft, kan ik het zingen. Dat is voor mij genoeg.’

Eerdere publicatie in Uitagenda Utrecht