Een vermoeden van een verhaal

Vanaf aanstaande zondag is Eye Filmmuseum het decor voor een overzichtstentoonstelling van Alex van Warmerdam, waarbij de bezoeker voor even in het hoofd kan kruipen van de maker.

"Je bent al de vierde die dat vraagt vandaag. Dat is wel raar hoor." Even lijkt het alsof Van Warmerdam, net als veel van zijn filmkarakters, ietwat korzelig is. Maar dat is schijn. Met een fijn uitzicht op zijn laatste film, Schneider vs Bax ("Ik zie me daar weer door het moeras lopen, met al die dampen die omhoog kwamen en die me bedwelmden") vertelt de film- en theatermaker, schilder en schrijver bereidwillig over zijn tentoonstelling. Soms wat kortaf, maar dat is niet erg. Want veel tijd heeft hij toch niet.

De vraag luidde of hij trots is als hij hier rondkijkt."Het is allemaal nog erg vers. Vanochtend heb ik nog wat geschilderd en gepoetst, en ook sommige muziek moet nog aangepast worden. Het is bijna klaar, maar nog niet helemaal. Eigenlijk loop ik hier als een zombie rond nu." Het is een beetje "een rare" tentoonstelling geworden, vindt hijzelf. "Hij bestaat uit twee delen he: een met oud en een met recent werk. De filmfragmenten zijn oude meuk voor mij, het gaat mij toch vooral om de nieuwe dingen die ik gemaakt heb."

Dat her en der door de zaal die 'oude meuk' wordt geprojecteerd (o.a. de prachtfilms De Noorderlingen, Kleine Teun, De Jurk en Borgman) lijkt hem maar matig te bekoren: "Ik zie mezelf te veel hier, dat vind ik niet altijd even gemakkelijk." Maar laat er geen misverstand over bestaan: Van Warmerdam voelt zich zeer vereerd om in Eye te exposeren: "Als je gevraagd wordt om dat te doen, is dat wel heel opwindend." Zijn nieuwe werk, van hooguit een half jaar oud, is ontworpen in zijn atelier in Antwerpen. "Ik ben er in november mee begonnen en tot de laatste dag ben ik bezig geweest."

En het resultaat mag er zijn. 'L'histoire kaputt' biedt een mooi inkijkje in het (soms onnavolgbare) universum van Van Warmerdam. Hoe zou hij die wereld zelf omschrijven? "Dat laat ik aan de bezoeker." Die moet dus zelf aan het werk in zijn hoofd bij het rondlopen door de zaal. De tentoonstelling is bescheiden van opzet, maar er is genoeg te zien. Zo worden er behalve de filmfragmenten ook intrigerende stopmotionfilms vertoond: bewegende schilderijen die van vorm veranderen terwijl je staat te kijken. Je ziet als het ware de schilder Van Warmerdam (schilderen is zijn grote liefde) aan het werk, zonder dat hij zelf aanwezig is.

In de korte film die te zien is, 'Het zwarte ding', haalt acteur René van 't Hof een onbestemd zwart gevaarte uit een kast en gaat er vervolgens op liggen. Even verderop, in een hoek van de zaal, ligt een kussen waarop een bewegend, gapend hoofd te zien is. En op een omvangrijk schilderij, van meer dan vier meter breed, dobberen twee zakenmannen op een vlot in de zee. Het is absurd en intrigerend tegelijk. En de kijker mag er zijn eigen verhaal bij bedenken.

Van Warmerdam waakt voor al te veel duiding van zijn werk, maar hij is best bereid het een en ander toe te lichten. Die vreemde titel, om te beginnen: 'l'histoire kaputt': "Toen ik bezig was met het eerste schildersfilmpje, wilde ik dat al schilderend een naam geven. De beelden van dat filmpje zou je kunnen zien als fragmenten van een groter verhaal waarvan de helft is weggemaaid. Verhaal kapot dus. Eigenlijk zie je steeds de beelden van een vermoeden van een verhaal."

Deze associatie werd gaandeweg het leidmotief voor de hele tentoonstelling, zo verklaart hij. En bovendien: "'Histoire' klinkt elegant en kaputt maakt het gelijk weer stuk. Dat vind ik een mooi contrast. Het is ook een beetje wat een kind zegt als je een prentenboek geeft waarvan de helft is uitgescheurd: verhaal kapot!"

Over kinderen gesproken: in een grote opslagtank ontwaart de bezoeker een liggend kind (titel: 'Het zoekgeraakte meisje'). De benen en armen van het meisje zijn van takken gemaakt, en op de plek waar haar hoofd behoort te zitten ligt een opengeslagen boek. De bladzijdes worden door een onzichtbare hand omgeslagen. Een eigenaardig object, en tegelijk ook wat luguber. Maar het prikkelt wel de fantasie. "Iedereen mag zijn eigen film er bij bedenken."

Dat geldt evenzeer voor het grote aquarium, gevuld met troebel water, met op de bodem een paar schoenen, een horloge en een achteruitkijkspiegel. De titel: Zijkanaal B. "Er is iets gebeurd, misschien wel een crime. Maar dat is weer aan jou."

En dan is er nog die mysterieuze, langgerekte houten container (Kamer, 2017-2018), waar slechts een bezoeker tegelijk naar binnen mag. Veel van het mysterie zou teniet worden gedaan door het geven van al te veel informatie over de ruimte, maar eenmaal binnen voelt het kneuterig en unheimisch tegelijk. Alsof je een scène binnenloopt van een nog te maken, of een al bestaande Van Warmerdam-film. Het ruikt er ook typisch. En je waant je bespied.

Ook bijzonder is de vloer waarop traag de afbeeldingen verrijzen van drie mensen, een schoen en een kopieerapparaat. "Bij het maken dacht ik aan een oude zoldervloer die af en toe zijn geheimen prijsgeeft. De man en de vrouw kunnen een echtpaar zijn, of broer en zus. De zwarte vrouw zou een minnares kunnen zijn. Maar het kopieerapparaat en de schoen gooien het hele verhaal weer in de war." Verhaal kapot dus.

Gelukkig ontstaan er altijd weer nieuwe verhalen. Van Warmerdam is momenteel ook bezig met zijn tiende film (werktitel: 'Nr. 10'). "Maar daar kan ik niks over vertellen. Of nou ja, ok dan: het gaat om een armoeiig toneelgezelschap. Een man blijkt de belangstelling op te wekken van de bisschop. Die heeft een aantal vazallen om die man in de gaten houden. Zo begint de film, dan komt er een omslag en dan wordt het een heel andere film."

Eerdere publicatie in AD