Straatpoëzie in Utrecht

Een gedicht op een putdeksel. Of op de muur. Poëzie is in Utrecht op maar liefst 190 plekken in de stad te vinden. De Utrechtse literatuurwetenschapper Kila van der Starre promoveerde onlangs op straatpoëzie. 'Duizenden keren ben ik over een gedicht van J.C. Bloem gefietst zonder van het bestaan te weten.'

Hoe ontwikkel je een interesse voor straatpoëzie?

‘Van kinds af aan ben ik al met poëzie en taal bezig. Aangezien mijn moeder Brits is en mijn vader Nederlands, ben ik tweetalig opgevoed. Behalve in Groot-Brittannië hebben we ook nog een tijdje in Japan gewoond, toen waren we dus even drietalig. Door mijn opvoeding is taal, en denken over taal altijd belangrijk geweest voor mij. Toen ik literatuurwetenschap ging studeren, viel me op dat binnen de universiteit heel anders met poëzie wordt omgegaan dan buiten de muren van de universiteit.'

Foto: Eva Bours

Wat bedoel je daar precies mee?

‘Op de universiteit hou je je bezig met poëzie-analyse in de traditionele zin en wordt er alleen naar boeken gekeken. Buiten de universiteit heb je de populariteit van De Nacht van de Poëzie en de poetry slams. Het contrast tussen die wetenschappelijke benadering, en hoe poëzie wordt gebruikt in het dagelijks leven, heeft me altijd erg geïnteresseerd. Behalve wetenschapper ben ik ook dichter (samen met Babette Zijlstra vormt Van der Starre het dichtersduo Kila&Babsie) en heb ik veel deelgenomen aan poetry slams, waar de voordracht centraal staat. De performancecultuur wordt aan de universiteit zelden besproken.’

Hoe zou je straatpoëzie omschrijven?

‘Poëzie die dag en nacht in de openbare ruimte te lezen is. Gedichten dus die toegankelijk zijn voor iedereen en altijd. Vaak staan de gedichten op muren, maar het kunnen ook stoeptegels, monumenten, hekken of natuurgebieden zijn. Straatpoëzie kan uit een compleet gedicht bestaan, maar ook uit een paar regels. Op mijn website Straatpoezie.nl kunnen mensen gevonden gedichten aanmelden en bekijken.’

Hoe bepaal je of een tekst poëzie is of niet?

‘Als iemand een tekst als gedicht aanmeldt op de website, dan is het voor mij poëzie. Ik hanteer een inclusieve definitie, en ga niet van bovenaf, als literatuurwetenschapper, bepalen: ‘Dit is poëzie en dit niet’. Zo’n 95 procent van de aanmeldingen op Straatpoezie.nl zouden we denk ik allemaal als poëzie beschouwen. De rest bestaat uit teksten waar discussie over zou kunnen ontstaan, zoals reclameslogans en posters van Loesje.’

Is er in Utrecht veel straatpoëzie te vinden in vergelijking met andere steden?

‘De poëziedichtheid in Utrecht is vrij groot. Alleen in Leiden, Rotterdam en Antwerpen zijn er meer straatgedichten. De meeste gedichten in Utrecht zijn in het Nederlands en Engels, in Leiden worden veel meer talen gebruikt, bijvoorbeeld het Chinees en Arabisch.’

In de Utrechtse Dichterswijk is toch ook een poëzieproject dat uit meer talen bestaat?

‘Ja, dat klopt. Stichting Doenja heeft daar poëzie van dichters uit de straatnamen aangebracht. Die zijn vertaald naar alle talen die in de buurt worden gesproken, zoals het Portugees, Berbers en Russisch. Ook zijn er grote portretten van dichters opgehangen die zijn samengesteld uit kleine foto’s van buurtbewoners. Dat ziet er heel tof uit.’

Heb je een favoriet straatgedicht?

‘Op een rioolputdeksel op de Ganzenmarkt staat een mooi gedicht van J.C. Bloem. Duizenden keren ben ik eroverheen gefietst zonder van het bestaan te weten. Toen ik in 2017 de website Straatpoezie.nl oprichtte, dacht ik, heel naïef, dat ik alle gedichten in het centrum wel zou kennen. Mooi niet dus. Het gedicht van J.C. Bloem is geplaatst ter viering van de voltooiing van de riolering in Utrecht en ligt er al sinds 1990.’

Is een rioolputdeksel wel een passende plek voor een gedicht?

‘Sommige mensen zien dat gedicht daar liever niet. Ze vinden het een slordige, vieze plek die niet van veel respect getuigt. Iedereen loopt er overheen. Anderen vinden het juist een mooie verrassing, een cadeautje om tegen te komen. En iemand die meeliep met de wandelingen langs straatpoëzie die ik organiseer, zei: ‘Dat is niet vies, integendeel, de voltooiing van de riolering wordt gevierd. Een stap voorwaarts in de hygiëne dus.’ Dat vond ik wel mooi gezegd.’

Heeft straatpoëzie nog een andere functie dan een esthetische?

‘Er is ook nog het eeuwenoude idee dat literatuur (en poëzie) van mensen betere mensen maakt. Daar kun je je vraagtekens bij zetten. Wel is empirisch bewezen dat literatuur lezen mensen empathischer maakt. Tijdens mijn rondleidingen heb ik gemerkt dat straatgedichten mensen aan het denken zet. Uit mijn onderzoek blijkt dat de meeste mensen straatpoëzie waarderen en dat een deel de behoefte voelt om meer poëzie te gaan lezen of beluisteren. Een andere functie van straatpoëzie: de geschiedenis in herinnering houden, bijvoorbeeld van verzetshelden of van Utrechtse schrijvers als Dirkje Kuik en C.C.S. Crone.

Zijn bewoners altijd blij met straatpoëzie in hun buurt?

‘Meestal wel, maar soms gaat het ook helemaal mis. In Wittevrouwen zijn op twee muren gedichten aangebracht waarover niet goed is overlegd. Veel buurtbewoners zijn ontevreden over de vormgeving, en de gedichten zelf. Op een knalgele achtergrond staat met blauwe letters een gedicht over de zomer ‘die er altijd is’. Sommige bewoners reageerden: “Als ik in de winter naar buiten kijk, wil ik die tekst niet zien!”

Eerdere publicatie in het AD Utrechts Nieuwsblad