A seat at the table; een tijdloze voorstelling van deze tijd

De voorstelling ‘A Seat at the Table’ van theatergroep Black Sheep Can Fly gaat over alledaags, vaak onbewust racisme en is gebaseerd op ervaringen van Saman Amini, Nima Mohaghegh en drie vroegere kompanen van Toneelacademie Maastricht.

De titel A Seat at the Table verwijst naar de plek aan tafel die voor mensen met een andere afkomst of huidskleur nog te vaak ontbreekt. Martin Luther King was de eerste die deze uitdrukking bezigde. Samen met zijn compagnon en filmregisseur Nima Mohaghegh maakte Saman Amini met Black Sheep Can Fly -een stichting die verhalen vertelt met een menselijke en maatschappelijke urgentie bedoeld om mensen te verbinden- eerder al de voorstellingen Samenloop van Omstandigheden (2016) en In het Hol van de Leeuw (2018). Voor A seat at the table werd hij getriggerd door de zwartepietendiscussie in 2015. ‘Ik voelde een vaag soort onrust waar ik iets mee moest doen. Niet zozeer om een standpunt in te nemen, maar om het onbegrip dat was ontstaan tussen mensen aan te kaarten.’

A seat at the table werd voor het eerst opgevoerd op Oerol, vier jaar geleden. Is er iets veranderd in de tussentijd?

‘Jawel, er is het een en ander verbeterd. We hebben nu de eerste zwarte vrouw in het parlement en Omroep ZWART is opgericht. Maar nog steeds komen er na afloop van onze voorstelling mensen naar me toe die verkeerde grappen maken. Een voorbeeld: ‘Ik begrijp het helemaal,’ zei een witte man. ‘Maar als je grote oren of een grote neus hebt …’ ‘Ho, stop,’ zei ik. ‘Er is nog nooit iemand geweigerd bij een discotheek vanwege zijn oren of neus. U bagatelliseert mijn verhaal, waarschijnlijk onbedoeld, maar toch.’ Toen zag hij dat ik een flesje wijn bij me had. ‘Dat ga je nu lekker opdrinken, het is vast alcoholvrij.’ Ik dacht: ‘Damn! Hij heeft de voorstelling gezien, maar hij heeft er niks van begrepen.’ Dat vond ik vreemd en ontmoedigend.’ Zo zie je maar dat A seat at the table een tijdloze voorstelling is die over tien of twintig jaar nog steeds actueel zal zijn.’

Denk je dat racisme in Nederland een groter probleem is dan in andere landen?

‘Laat ik vooropstellen: Ik hou veel van Nederland. Het is mijn huis. Maar racisme is een menselijk gegeven en zit in elke cultuur. Iedereen maakt zich er schuldig aan, ook ik. De globalisering en de hoeveelheid migranten heeft de maatschappij erg veranderd. Misschien zitten we in een proces waar we als Nederlanders doorheen moeten. Hoeveel tijd is er nodig voordat duidelijk wordt dat de witte mens het n-woord hier niet meer mag zeggen, omdat dit de zwarte mens direct doet denken aan het verleden van volkeren die tot slaaf werden gemaakt? In de VS zijn de gesprekken hierover al veel langer gaande. Daar is meer bewustwording. Met opmerkingen waar je hier makkelijk mee wegkomt, onder het mom van “zo bedoelde ik het niet”, word je daar ontslagen.’

Wat zijn je eigen ervaringen op dit gebied?

‘Wat ik redelijk absurd vind, is dat ik bij elk interview wordt aangekondigd als Iraanse theatermaker, terwijl ik al vanaf mijn elfde jaar in Nederland woon. Wanneer word ik eindelijk eens beschouwd als Nederlander? Noem me op zijn minst een Iraanse Nederlander, of zeg helemaal niks over mijn afkomst. Ik ben gewoon theatermaker. Het ergert me, maar geeft me ook voeding voor mijn teksten. Een persoonlijke anekdote, schrijnend en komisch tegelijk: jaren geleden, ik was net verhuisd naar Chaam, schrok ik midden in de nacht wakker van geluiden in de tuin, terwijl ik de liefde aan het bedrijven was met mijn vriendin. Ik ging naar buiten en voelde me heel onveilig, maar zag al snel dat het twee politieagenten waren. ‘Gelukkig’, dacht ik. Waarschijnlijk waren ze op zoek naar een inbreker in de buurt. Maar in hun ogen was ik een verdachte. Ze schenen met een lamp in mijn gezicht en begonnen me te ondervragen: ‘Wie ben jij en wat doet je hier?’ Ik zei: ‘Ik was net de liefde aan het bedrijven met mijn vriendin.’ ‘Kun je dat bewijzen?’, vroegen ze. Nu kan ik er wel om lachen, maar op dat moment was het nogal pijnlijk. In onze voorstelling valt ook zeker het een en ander te lachen hoor. Tragiek en humor gaan heel goed samen.’

Wat hoop je te bereiken met deze voorstelling?

‘Ik plant een zaadje en hoop dat het ooit gaat bloeien. En soms gebeurt dat ook. Een vrouw op straat sprak me aan en zei: ‘Ik ken je van A seat at the table. Ik heb een blog geschreven. Wil je die eens lezen?’ Ze begon te vertellen over een reparateur die haar koelkast kwam repareren. Na afloop dronken ze een kopje thee en vroeg ze: ‘Mag ik je een persoonlijke vraag stellen? Toen je binnenkwam, stelde je jezelf voor als monteur, maar je naam Rachid zei je later pas. Deed je dat bewust?’ De monteur raakte emotioneel en zei dat hij al 25 jaar zo te werk ging. ‘Mensen worden vaak bang van een islamitische monteur.’ Zij was in al die jaren de eerste die ernaar vroeg. De vrouw vertelde me dat ze de blog had geschreven na het zien van A seat at the table. Die had haar bewust gemaakt. Ik voed mijn ziel met dit soort verhalen. Dit is wat kunst kan doen.‘

En ik zal je nooit meer introduceren als Iraanse theatermaker …

‘Kijk, dat hebben we dan toch maar mooi bereikt met dit gesprek.’

Eerdere publicatie in Uitagenda Utrecht