donderdag 15 november 2018


'In iedere herinnering zit muziek'


8 september wordt Reinbert de Leeuw, de éminence grise van de moderne muziek, 80 jaar. Dat wordt groots gevierd in het Muziektheater."Heel soms gebeurt het nog dat ik geconfronteerd wordt met iets onbekends prachtigs."

Afgelopen weekeinde speelde hij nog midden in de natuur van Vlieland, tijdens het festival Into The Great Wide Open. De vingers moesten wel eerst even opgewarmd worden. "Het was best koud daar. Mijn handen waren even in gevecht met de toetsen," vertelt de bijna 80-jarige componist/dirigent/pianist in zijn appartement in Amsterdam. Maar de verstilde klanken van Satie's 'Gymnopodies' klonken prachtig in de buitenlucht. "Ik was een beetje bezorgd of het wel goed zou gaan. Er waren zoveel mensen, heel veel kinderen ook. Maar het bleef wonderlijk stil."

De magie van Satie blijkt nog steeds niet uitgewerkt. Midden jaren 70 zette Reinbert de Leeuw zijn bedaarde interpretaties van de Early Piano Works I, II en III op vinyl. De drie albums werden een enorm succes, ook bij vele niet-liefhebbers van klassieke muziek. "Je hoeft geen groot kenner te zijn van de muziekgeschiedenis om Satie te begrijpen. Zijn muziek kent een grote eenvoud en directheid." Na het ongekende succes in de jaren 70 en 80 was De Leeuw een lange periode klaar met Satie, maar sinds kort trekt hij er (opnieuw) volle zalen mee. "Hij heeft mij nooit losgelaten. Je raakt er niet op uitgekeken. Het is muziek die nog altijd fascineert." De herwaardering van Satie sluit naadloos aan bij de huidige populariteit van componisten als Einaudi, Yann Tiersen en Joep Beving.

Bij het grote publiek is Reinbert de Leeuw niet alleen bekend van zijn vertolkingen van Satie, maar ook vanwege het dirigeren vorig jaar van de Matthäus-Passion. "Ik was vijftig jaar niet meer in aanraking geweest met Bach. Maar toen ik gevraagd werd voor de Matthäus-Passion dacht ik meteen: die ervaring wil ik niet missen. Ik bedacht me ook dat ik iedere noot van het stuk nog ken. Het was er nog allemaal: de eerste aria, het slotkoor. Alles!"

De Matthäus-Passion brengt jaarlijks vele Nederlanders in vervoering. "Dat stuk is geworteld hier, iedereen verlangt er elk jaar weer naar. Een traditie die begin 20e eeuw in gang is gezet door Mengelberg." Ook voor De Leeuw is de Matthäus-Passion een van de meest geliefde klassieke composities. "Het is een onvergelijkbaar aangrijpend stuk met een onbegrensde rijkdom. Je kunt niet beseffen dat iemand dat gemaakt heeft. Toen ik vorig jaar de partituur bestudeerde, merkte ik dat het verslavend werd. Het eerste wat ik elke dag deed na het opstaan was Bach opzetten."

Ook volgend jaar zal De Leeuw de Matthäus-Passion dirigeren. "Het ligt al klaar op mijn tafel. Als ik het opensla denk ik: oh mijn god, die onuitputtelijkheid! Werkelijk alles is groots aan dat stuk. Ieder moment, of het nou een aria is of een koraal, is onderdeel van een verhaal. Elke maat, iedere noot is verbonden met de tekst." Voor De Leeuw is er dan ook een zekerheid in het leven: "Bach is de allergrootste. Hors concours. Zijn muziek is van een andere orde. Het is niet te begrijpen dat één iemand dat allemaal geschreven heeft."

Voor de doorgewinterde musicus blijft het speciaal om een mooi muziekstuk voor de eerste keer te ervaren. "Heel soms gebeurt het nog dat ik geconfronteerd wordt met iets onbekends prachtigs. Dat kan tot een zeer indringende ervaring leiden. Er verandert op dat moment iets aan mijn beeld van muziek. Er komt een dimensie bij die ik nog niet kende."

Het overkwam De Leeuw bijvoorbeeld toen hij het stuk 'Lonely Child', van de Canadese componist Claude Vivier, voor het eerst beluisterde: "Dat veroorzaakte een shock. Het was zo verbazingwekkend goed en aangrijpend. Binnen vijf seconden hoor je ook dat het zijn muziek is: het is helemaal met hem verbonden."

De Leeuw heeft als dirigent van zijn ensemble Asko|Schönberg in de loop van de jaren samengewerkt met vele vooraanstaande, eigentijdse (en eigenzinnige) componisten, zoals György Kurtág en György Sándor Ligeti. Die persoonlijke en zeer inspirerende contacten zullen hem voor altijd bijblijven, zo zegt hij. Regelmatig valt ook de naam van componist Louis Andriessen tijdens het gesprek: "Met hem heb ik de meest hechte band. Ik heb alle premières van zijn opera's gedirigeerd. Voor mij is hij het ijkpunt van een goede componist. De discipline waarmee hij werkt! Ik heb zoveel van hem geleerd."

Een leven zonder muziek, kan hij zich dat voorstellen? "Daar kan ik duidelijk over zijn: Nee. Ik heb ook geen herinneringen aan een tijd dat er geen muziek was. Mijn herinneringen beginnen pas als er muziek in mijn leven komt."

Het eerste stuk dat hij zelf componeerde kan hij zich nog goed voor de geest halen. "Dat was op de lagere school: een treurmars in b mineur. Chopin was mijn grote held, en ik dacht dat het er op leek. Het was kinderachtige onzin natuurlijk. Maar die euforie van zelf iets op papier zetten, die ben ik nooit meer vergeten."

8 september wordt de verjaardag van Reinbert de Leeuw groots gevierd in het Muziekgebouw. "Op een bepaalde leeftijd zou je eerder gecondoleerd dan gefeliciteerd moeten worden." Het programma is nog onbekend, wel is zeker dat sopraan Barbara Hannigan op zal treden. "Een uniek talent. Hoe ze tot de kern doordringt. Ook kan ze zeer goed nadenken over muziek en waarom ze iets doet. Ik voel me erg met haar verwant." Over het feest: "Het is een ongemakkelijke ervaring voor mij. Ik heb graag de touwtjes in handen, maar hier kan ik niks aan doen. Ik laat het maar gebeuren."

Eerdere publicatie in het AD.



Geen opmerkingen:

Een reactie posten