Grutto!

Ecoloog en filmmaker Ruben Smit, bekend van Wad en De nieuwe wildernis, volgde de met uitsterven bedreigde vogel des vaderlands in zeven landen.

Dat de grutto zo populair is in Nederland, begrijpt filmmaker Ruben Smit wel. ‘De weidevogel weerspiegelt het karakter van de Nederlan­der. Hij is luidruchtig, oppor­tunistisch en ondernemend. En met zijn lange snavel en lange poten past hij heel goed bij het Nederlandse polderlandschap.’

De filmmaker raakte tijdens het filmen voor zijn driedelige documentaire Grutto! vooral gecharmeerd van diens mimiek: ‘Aan de ogen, snavel en houding van de kop kun je zien of een grutto boos is, of in paniek. Die emoties zie je minder bij andere vogels. Qua expressie neigen grutto’s meer naar de zoogdieren. Al moet je natuurlijk wel oppassen dat je niet al te “antropomorf” naar een vogel kijkt en er te veel menselijke eigenschappen op projecteert.’

Tot halverwege de vorige eeuw was Nederland een mekka voor de grutto als broedgebied. Tegenwoordig houdt de populariteit van de vogel geen gelijke tred met zijn populatie; in de afgelo­pen tachtig jaar is het aantal broedende grutto’s met ruim tachtig procent gedaald.

Zijn voortbestaan wordt bedreigd door roofvogels, maaimachines, slagregens en pesticiden. Smit: ‘Het gaat zelfs zo slecht dat ik dacht: het is nu of nooit. De populatie is ook erg vergrijst. Het kan opeens zomaar afgelopen zijn met de grutto in Nederland.’

Grutto! laat zien dat het in IJsland juist heel goed gaat met de steltloper. ‘Daar wordt veel later gemaaid, en de vogels heb­ben dat ook in de gaten. Het aan­tal broedparen in IJsland is de laatste jaren vertienvoudigd.’ Bestaat er een kans dat ‘onze’ grutto de Nederlandse polders in gaat mijden en vanuit Afrika doorvliegt naar IJsland? ‘Het is best mogelijk dat ze hier uitster­ven ja, en in het noorden wel succesvol zijn.’

In Senegal blijkt de grutto een stuk minder geliefd te zijn dan in Nederland. Door het onvoorspel­bare klimaat wordt rijst daar niet langer geplant maar gezaaid. De grutto peuzelt die gezaaide rijst­korrels echter op en vernielt zo de maaltijden van complete Senegalese gezinnen. ‘Toen wij daar aankwamen, waren ze des duivels. Ze dachten dat wij grut­to’s hadden meegenomen.’

Volgens Smit houdt de grutto de mens een spiegel voor. ‘Hoe gaan we om met de aarde en onze voedselproducten? Het verhaal van de grutto is vooral pregnant omdat het de biodiversiteitscrisis en de crisis van de landbouw goed voor het voetlicht brengt.’

Eenvoudig was het niet om het leven van de weidevogel vast te leggen, zegt Smit. ‘Je kunt beter een pandabeer kiezen, of een vos. We volgen de grutto in zeven lan­den. Dat is nooit eerder gedaan.’ Wel staat het maken van mooie natuuropnames bij hem voorop. ‘Cru misschien, maar als een bui­zerd een gruttokuiken te pakken krijgt, sta ik als filmmaker te jui­chen. Ik ben ecoloog en verhalen­verteller, geen natuurbeschermer of romanticus.’

Eerdere publicatie in VPRO Gids.