Muziek voor de ziel

Vergankelijkheid is een groot thema in het werk van Bach. Deze maand kun je hoop en troost putten uit vier van zijn meditatieve cantates, die mooi passen bij Allerzielen.

Het is inmiddels traditie: de Nederlandse Bachvereniging die een concert geeft met Allerzielen, de dag waarop we overleden dierbaren herdenken. ‘Mensen gaan minder vaak naar de kerk, maar hechten wel aan rituelen en zingeving,’ vertelt artistiek medewerker Marloes Biermans. ‘Allerzielen heeft niet voor iedereen meer een religieuze betekenis, maar kan wel een dag zijn om stil te staan bij leven en dood. Daarom zijn er ook zoveel klassieke concerten rond deze tijd. Het is een thema dat mensen blijkbaar toch aanspreekt.’

Wereldleed
Allerzielen valt midden in de herfst, als de bladeren vallen. Een periode waarin mensen zich vaak extra bewust zijn van de vergankelijkheid, aldus Marloes. Waarom passen juist de cantates van Bach zo goed bij deze herdenkingsdag? ‘Veel van zijn vocale werken gaan over genieten van het leven én het verlangen om te sterven, om zo dichter bij God te komen. Ook als je niet religieus bent, kun je veel in de cantates vinden. Bach was een meester in het muzikaal weergeven van emoties die komen kijken bij universele thema’s als vergankelijkheid. Een cantate als Weinen Klagen Sorgen Zagen gaat over het leed in de wereld en kun je ook relateren aan dingen die vandaag de dag spelen, zoals de oorlog in Oekraïne.’

Bloemen brengen
Met Allerzielen gedenken rooms-katholieken hun overleden dierbaren door graven te bezoeken en bloemen te plaatsen. Maar Bach was toch van protestantse afkomst? Marloes: ‘Hij was Lutheraan. Deze protestants-christelijke stroming had een vergelijkbaar gedenkmoment, op de laatste zondag van het kerkelijk jaar, voorafgaand aan Advent.’ En de dood speelde sowieso een grote rol in Bachs tijd. ‘Van de twintig kinderen die hij kreeg, overleden er tien. Zijn ouders stierven ook jong. In die tijd leefde men veel meer met de dood. Memento mori, gedenk te sterven, was het devies. Nu stoppen wij de dood het liefst een beetje weg.’

De vier meditatieve cantates die de Nederlandse Bachvereniging speelt, bieden troost en perspectief, zegt Marloes. ‘Ze markeren dat het leven eindig is en reflecteren tegelijkertijd op de hoop dat de dood tóch niet het einde is. Het is mooi om daarbij stil te staan op deze dag.’

Eerdere publicatie in Uitagenda Utrecht.