‘Mozart schreef voor gewone mens’

Van 11 juni t/m 22 juni en 24 t/m 29 september is de muziektheaterproductie Amadeus van Theu Boermans te zien in de Koninklijke Schouwburg van Den Haag. Inclusief een negenkoppige cast, orkest, een sopraan en een koor.

Halverwege de repetitie in de Koninklijke Schouwburg onderbreekt regisseur Theu Boermans tot driemaal toe een scène. Hij wil dat Yela de Koning, die de rol speelt van Constanze, de vrouw van Mozart, iets meer kwaadheid toont na de mislukte avances van Salieri. De componist vraagt om een wederdienst voor het verstrekken van een baantje aan de armlastige Mozart. “Normaal grijp ik veel eerder in hoor. Maar de toeschouwers moeten wel nog een kaartje kopen,” vertelt Boermans na afloop lachend. Een select gezelschap (medewerkers, vrienden van het Nationaal Theater en enkele journalisten) is getuige van de repetitie door het Nationale Theater. “We zijn pas drie weken bezig. Tot 11 juni werken we elke dag door. Dus dat komt wel goed.”

Het lijdt geen twijfel dat Amadeus onder leiding van Theu Boermans een afgeronde en mooie voorstelling wordt. Bij het Nationale Toneel en Het Nationale Theater was hij artistiek leider van o.a. stukken van Shakespeare, Tjechov en Oscar Wilde. In 2011 regisseerde hij de musical Soldaat van Oranje en in 2014 was Boermans de regisseur van ANNE, een toneelstuk over Anne Frank. “Ik had Amadeus al eerder willen doen. Het heeft een aantal thema’s in zich, zoals hoge en lage kunst en de polarisatie tussen gevestigd talent (Salieri) en nieuw talent (Mozart), die je ook nu nog ziet. Mozart was een vernieuwend kunstenaar, maar werd geblokkeerd door zittende belangen. Dat vind ik interessant.”

Amadeus is gebaseerd op het toneelstuk van Peter Shaffer uit 1979. Miles Forman verfilmde het in 1984, en met succes (8 Oscars). Boermans: “Het toneelstuk graaft dieper dan de film. In de film wordt Mozart afgeschilderd als een clown, terwijl hij eerder een tragisch figuur was.” Hij maakt de vergelijking met een Nederlandse rockster: “Mozart was de Jett Rebel van die tijd. Een multi-talent, maar ook zelfdestructief.” Volgens Boermans is Mozart nooit volwassen geworden omdat hij in zijn jeugdjaren door zijn vader meegesleept werd door Europa, langs vorstenhuizen en hoven, om zijn kunstjes te vertonen. “Hij kon niet breken met zijn vader. Daardoor is hij later blijven steken in de anale fase en had hij een voorliefde voor poep- en piesgrappen.”

Maar diezelfde Mozart bleek ook over een van god vergeven talent te beschikken. De invloedrijke Salieri, componist voor de keizer en des vaderlands, onderkende dat als eerste. Hij hoorde in Mozarts muziek een diepte die hijzelf nooit had kunnen bereiken. ”En dat terwijl Salieri in de kerk een contract had afgesloten met God: “Als u mij het talent geeft, schrijf ik de rest van mijn leven muziek ter meerdere ere van u,””doceert Boermans. Toen de muziek van Mozart hem ter ore kwam was Salieri geschokt. “Waarom kreeg hij, die een goed leven leidde, niet die gave, terwijl deze anaal gefixeerde kleuter met adhd gezegend was met een gigantisch talent? Salieri raakte totaal vertwijfeld en besloot om Mozart de toegang tot het muzikale leven te blokkeren.”

Boermans is een groot liefhebber van Mozart. “Zijn muziek raakt aan het onuitgesproken innerlijk verlangen naar eeuwigheid, zingeving en God. Bach heeft dat ook, maar dan meer religieus. Sommige pianoconcerten van Mozart zijn zo mooi dat ik denk: Jezus Christus, waar komt dat vandaan?” Volgens Boermans was Mozart zijn tijd ver vooruit. “Dat hij door Salieri buitengesloten werd van de elite had als voordeel dat hij werd gedwongen om voor een breed publiek te schrijven. Mozart week uit naar de buitenwijken. In cafés en etablissementen zijn Figaro en Die Zauberflöte ontstaan. En Mozart schreef niet over helden en goden, maar situeerde zijn stukken in een boudoir of een harem. Hij schreef voor gewone mensen. Niet in het Italiaans, maar in het Duits. Het waren de musicals van die tijd.

De rol van Salieri wordt in Amadeus gespeeld door Mark Rietman. Wanneer de stokoude componist dementeert in een verzorgingshuis, verkondigt hij dat hij Mozart heeft vermoord (iets dat nooit is bewezen overigens). Als begin twintiger zag Rietman in 1982 Willem Nijholt schitteren als Salieri en dat liet hem nooit meer los. “Die voorstelling vond ik schitterend. Het vertellende, het drama, de muziek. Ik heb Boermans wel eens ingefluisterd dat ik graag eens in de huid van Salieri zou willen kruipen.” Een rol die hij omschrijft als complex, maar uitdagend: “Salieri voelt wel aan dat de muziek van Mozart prachtig is, maar hij kan het persoonlijk niet verdragen. Dat dilemma maakt het mooi om te spelen.” Boermans: “Waarschijnlijk dacht Salieri eeuwigheidswaarde te krijgen als de moordenaar van Mozart. Met zijn muziek lukte het niet.”

Eerdere publicatie in het AD Haagsche Courant.